Urocze, drobne kwiaty nadają żylistkom wdzięczny wygląd, tak iż wprost nie sposób nie zauważyć tych pięknych krzewów. Mnogość odmian sprawia, że każdy znajdzie coś dla siebie, a dzięki małym wymaganiom uprawa żylistka nie będzie sprawiać trudności nawet początkującym, niedoświadczonym ogrodnikom. I choć to krzew o wielu zaletach, żylistek nie zdobył dużej popularności w naszym kraju… Spróbujmy zatem poznać go bliżej.
Nazwa
W obrębie rodzaju żylistek (po łacinie Deutzia) wyróżnia się (w zależności od klasyfikacji) od około 50 do prawie 70 gatunków. Rodzaj jest częścią rodziny hortensjowatych (Hydrangeaceae). Najbardziej znanym w Polsce przedstawicielem jest żylistek szorstki, czyli Deutzia scabra. Z innych gatunków, mniej znanych, możemy wymienić : żylistek wrzosowy (Deutzia carnea), żylistek wysmukły (Deutzia gracilis) czy żylistek karbowany (Deutzia crenata). Nazwa łacińska rodzaju wzięła się od nazwiska Johanna van der Deutza – holenderskiego botanika – amatora, żyjącego w XVIII w. Wymyślił ją jego przyjaciel Karl Peter Thunberg. Część gatunkowa nazwy w przypadku najpopularniejszego u nas żylistka (scabra) oznacza po łacinie „szorstki, chropowaty” i odnosi się do faktury liści.
Występowanie
Miejsca dzikiego bytowania poszczególnych gatunków żylistków są rozproszone. Część z nich spotkamy we wschodniej części Azji (Chiny, Korea, Tajwan), inne w Ameryce Środkowej, jeszcze inne w Europie. Największy obszar naturalnego występowania żylistków rozciąga się od Himalajów do Japonii i Filipin, a z największą różnorodnością gatunkową mamy do czynienia w Chinach, gdzie można spotkać dziko rosnących przedstawicieli aż 50 gatunków. Żylistek wysmukły i żylistek szorstki pochodzą z Japonii. Ich naturalnymi siedliskami są skraje lasów i skalne zarośla. Oprócz dziko rosnących egzemplarzy, dużo przedstawicieli żylistków występuje w uprawie. Najdłużej – żylistek szorstki, który w europejskich i amerykańskich ogrodach jest obecny od początku XIX w. W Polsce sadzi się dwa gatunki : żylistek szorstki i żylistek wysmukły oraz mieszańce np. żylistek Lemoine’a (Deutzia x Lemoinei – mieszaniec między Deutzia gracilis i Deutzia parviflora), żylistek różowy (Deutzia x rosea), żylistek mieszańcowy (Deutzia hybrida) czy żylistek okazały (Deutzia x magnifica).
Opis
Żylistek szorstki to krzew dorastający do około 2 – 3 m wysokości. Posiada sztywne, wyprostowane gałązki, które w części szczytowej mają tendencję do przewieszania się. Pokrywa je jasnobrązowa kora, która z wiekiem zaczyna się łuszczyć. Liście żylistka szorstkiego są duże (około 10 – 12 cm długości), ciemnozielone, szerokolancetowate lub jajowate. Wyrastają na pędach naprzeciwlegle. Blaszka liściowa ma ząbkowany brzeg i (zgodnie z nazwą) jest szorstka w dotyku, pokryta drobnymi, sztywnymi włoskami. Największą ozdobą żylistka szorstkiego są drobne, pachnące kwiaty. Zebrane w gęste kwiatostany typu wiecha oblepiają gałązki, które uginają się pod ich ciężarem. Zasadniczą częścią każdego kwiatu są drobne płatki – białe lub (w przypadku odmian ozdobnych) różowe. W uprawie spotykamy kwiaty pełne, ale u dziko rosnących krzewów kwiaty są pojedyncze, pięciopłatkowe. Opisywany gatunek kwitnie w okresie od maja do lipca, przy czym czas kwitnienia wynosi około 2 – 3 tygodnie. Kwiaty są atrakcyjne dla owadów, które licznie zlatują się do krzewu. Po zapyleniu zawiązują się owoce w formie kulistych torebek, z których po wyschnięciu wysypują się nasiona. Drugi z gatunków uprawianych w Polsce – żylistek wysmukły – jest znacznie mniejszy (osiąga do 1 m wysokości), ale za to bardziej zwarty od żylistka szorstkiego. Wykształca rozgałęzione pędy, na których wyrastają zielone liście lancetowatego kształtu. Blaszka liściowa jest gładka, o ząbkowanych brzegach. Kwiaty tego gatunku są pojedyncze, zbudowane z 5 białych płatków i zebrane w wiechowate kwiatostany rozmieszczone wzdłuż pędów. Żylistek wysmukły kwitnie późną wiosną i wczesnym latem.
Zastosowanie
Żylistki znalazły zastosowanie jako krzewy ozdobne. Najpopularniejszy w Polsce żylistek szorstki zachwyca gronami białych kwiatów, które latem obficie pokrywają jego gałązki. Co ważne – ten efektowny i nietuzinkowy krzew jest mało wymagający. Może rosnąć w glebie o przeciętnych właściwościach i nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Dobrze sprawdza się w środowisku miejskim (jest odporny na zanieczyszczenia powietrza), z powodzeniem więc może być ozdobą ogrodów, parków i miejskich skwerów. Jego mankamentem jest wrażliwość na suszę (w upalne dni liście mogą więdnąć). Nie jest też w pełni mrozoodporny i w czasie surowych zim jego części nadziemne mogą przemarzać. W Polsce uprawia się jeszcze żylistek wysmukły. Oba gatunki dostępne są w naszych szkółkach w postaci odmian ozdobnych (przykładowo żylistek szorstki Deutzia scabra ‘Plena’ o pełnych, delikatnie zaróżowionych kwiatach). Są też mieszańce o różnych interesujących cechach (np. żylistek mieszańcowy i żylistek różowy). W zależności od odmiany żylistki mogą być sadzone jako solitery (np. na trawnikach) – odmiany wyższe; na rabatach pośród bylin i innych niskich krzewów (odmiany niskie), a nawet – na skalniakach czy w donicach (odmiany karłowe – osiągające 40-50 cm wysokości).
Żylistek szorstki – uprawa
– roślina nie ma specjalnych wymagań odnośnie gleby, wystarczy przeciętne podłoże, ale oczywiście jakość gleby ma wpływ na obfitość kwitnienia i wzrost żylistka, warto więc postarać się o ziemię żyzną, przepuszczalną, wilgotną i próchniczą lub stosować nawożenie nawozem naturalnym, np. dobrze rozłożonym kompostem
– najlepsze będzie stanowisko słoneczne (zapewnia najobfitsze kwitnienie) lub półcieniste; żylistka można posadzić samodzielnie albo w grupie z innymi (również wyższymi od niego) krzewami, może też rosnąć w cieniu drzew
– żylistek szorstki może być przycinany (co pozwala nadać mu bardziej zwarty pokrój), jest jednak rośliną wolno rosnącą, więc zabieg ten nie powinien być zbyt radykalny; cięcie warto przeprowadzić tuż po okresie kwitnienia, trzeba też regularnie usuwać uschnięte, martwe gałązki
– bardzo ważne jest obfite podlewanie, konieczne zwłaszcza w czasie upałów
– w bardzo mroźne zimy wskazane jest kopczykowanie krzewu, dzięki któremu nawet jeśli dojdzie do przemarznięcia pędów, nie będzie to oznaczać śmierci całej rośliny (gatunek wykazuje dużą zdolność odbijania od korzeni)
– rozmnażanie przeprowadza się za pomocą sadzonek, pobranych wczesnym latem z wierzchołków pędów (odcinamy fragmenty długości 10 – 12 cm, posiadające kilka par liści i umieszczany w naczyniu z roztworem ukorzeniacza)
Ciekawostki
Żylistek szorstki był przez setki lat chętnie uprawiany w Japonii. Natomiast popularność w Europie i Ameryce Północnej zyskiwał stopniowo. W 1712 r. zauważył go w japońskim ogrodzie niemiecki przyrodnik Engelbert Kaempfer, a potem (w 1781 r.) zainteresował się nim Szwed – Karl Peter Thunberg , który przyczynił się do rozpropagowania tego gatunku na Starym Kontynencie, opisał go i został autorem jego łacińskiej nazwy. Duże zasługi dla żylistka miał także Victor Lemoine (1823 – 1911), który zajął się krzyżowaniem gatunków i otrzymywaniem odmian ozdobnych żylistków. Jego pracę kontynuował później jego syn. W Polsce żylistki są stosunkowo mało znane i niezbyt popularne, ale w innych europejskich krajach można spotkać imponującą liczbę gatunków, odmian i mieszańców o zadziwiającej różnorodności.